Tykwa - dar natury o niejednym zastosowaniu

Tykwa to pnąca roślina z rodziny dyniowatych, spotykana w tropikalnej strefie podrównikowej. Niektóre jej odmiany nadają się do spożycia. Od najdawniejszych czasów stanowi cenny surowiec z zupełnie innego powodu. Dojrzały owoc rośliny cechuje twarda i wytrzymała skorupa. Fani yerba mate cenią sobie wykonane z niej matera. Zastosowań jest jednak znacznie więcej. Wysuszony i wydrążony owoc może być naczyniem, pojemnikiem, a nawet instrumentem muzycznym!

Spis treści:

1. Co to jest tykwa?
2. Tykwa - naczynie do yerba mate
3. Tykwa - co jeszcze można z niej zrobić?

Co to jest tykwa?

Pod słowem „tykwa” kryje się niejedno znaczenie. Przede wszystkim słowo to określa grupę tropikalnych roślin pnących, z rodziny dyniowatych, które oryginalnie pochodzą z Afryki. Obecnie występują na praktycznie każdym kontynencie. Owoce tykwy do Ameryki Południowej najprawdopodobniej dotarły dryfując przez ocean. Jak wygląda tykwa? W warunkach naturalnych, tykwa sięga nawet 9 metrów wysokości. Zielone pnącza rośliny okalają drzewa, skały, bądź budynki. Ma duże, okrągłe liście, o drobno ząbkowanych brzegach, których powierzchnia pokryta jest drobnym meszkiem. Osiągają nawet do 40 cm szerokości. W sezonie pojawiają się na niej piękne, białe kwiaty. Z czasem rodzą się soczyście zielone, „owłosione” owoce, zbliżone kształtem do gruszek. Młode owoce nadają się do spożycia i przypominają w smaku rodzime cukinie. Często wykorzystywane są w kulinariach. Cieszą się dużą popularnością, szczególnie w Azji, między innymi w kuchni indyjskiej, chińskiej, koreańskiej czy japońskiej. Stanowią tam powszechny składnik wielu dań. Dojrzewanie tykwy przebiega szybko. Owoce intensywnie zwiększają swoją objętość, a charakterystyczny, zielony kolor z czasem blednie. Gdy dojrzeją, tracą meszek, twardnieją i przybierają żółtawobrązową barwę. Owoce tykwy osiągają nawet do 80 cm długości i 20 cm szerokości. Po wysuszeniu, zewnętrzna część owocu staje się grubszą, twardą skorupą, a wnętrze owocu pozostaje puste. Właśnie ta twarda, gruba skorupa sprawiła, że tykwa znalazła niejedno zastosowanie, nie tylko w kulinariach. Na przestrzeni wieków metoda obróbki skorupy właściwie nie uległa większym zmianom. Usuwa się z niej miąższ, po czym całość jest suszona i konserwowana tłuszczem. Tak spreparowana roślina znalazła wiele funkcji.

Tykwa - naczynie do yerba mate

Nam, mateistom, tykwa kojarzy się przede wszystkim z naczynkiem do yerba mate. Słowem „tykwa” określa się więc nie tylko owoc, ale też wykonywane z niego naczynia do sporządzania i picia naszego ulubionego naparu z Ameryki Południowej. Jaką tykwę wykorzystuje się do yerby? W Ameryce Południowej najbardziej popularne jest picie yerba mate z naczynek wykonanych z wysuszonego, wydrążonego i zdrewniałego owocu tykwy pospolitej (łac. Lagenaria siceraria), nazywanej również „kalebasą” lub „kalabasą” (od hiszpańskiego słowa „calabaza”). Kalebasy były dobrze znane plemieniu Guarani, znajdując wiele zastosowań. Naczynia do picia yerby Indianie nazywali „caiguá”. Wraz z bombillami zrobionymi z trzciny lub bambusa stanowiły nieodłączny zestaw każdego indiańskiego mateisty. Można wręcz powiedzieć, że tykwa to najbardziej pierwotny przyrząd do serwowania naparu z ostrokrzewu. Czasem można natknąć się na informację, że naczynka do picia yerby wykonywane są również z innej rośliny, o łacińskiej nazwie Crescentia cujete, potocznie nazywanej „dzbaniwo kalebasowe”. Owoce tej rośliny, gdy dojrzeją, również stają się twarde, przypominają nieco owoce tykwy, ale są większe i bardziej zaokrąglone. Zdrewniałe skorupy wykorzystuje się na przykład do wytwarzania naczyń lub instrumentów muzycznych.

Przygotowanie tykwy do picia yerba mate - curado

Zagłębiając się w temat yerba mate, chcemy parzyć ją i pić tak samo jak jej pierwsi, oryginalni użytkownicy - mieszkańcy Ameryki Południowej. Kupujemy tykwę, przyrządzamy w niej pierwszy napar i po kilku minutach okazuje się, że coś tu poszło nie tak. Prawdziwa, naturalna tykwa, wykonana z wysuszonego owocu, jest dość wymagającym naczyniem, ale regularne, odpowiednie dbanie o nią, opłaci się - napar w niej przyrządzony smakuje znacznie lepiej. Zanim tykwę użyjemy do picia yerby po raz pierwszy, trzeba ją odpowiednio przygotować. Proces ten nazywa się curado - polega na usunięciu z tykwy resztek miąższu i wygładzeniu jego ścianek. Aby to zrobić, trzeba zaparzyć w tykwie yerbę, wypełniając naczynko suszem w około 2/3 jego objętości, zalać gorącą wodą i zostawić na około 12 godzin. Absolutnie nie polecamy picia tego naparu! Znajdą się w nim drobinki miąższu, które mogą nadać nieprzyjemnej goryczy w smaku. Po opróżnieniu tykwy, trzeba ją opłukać i wyskrobać z niej delikatnie resztki miąższu i nasionka, uważając, by nie naruszyć ścianek. Po tym procesie, tykwę trzeba dobrze wysuszyć - zostawiając ją wylotem do góry. Curado przeprowadza się raz, ale o tykwę do yerby trzeba dbać regularnie. Zdrewniały, wysuszony owoc tykwy jest materiałem organicznym i pod wpływem wilgoci może spleśnieć, przez co nie będzie się nadawać do picia naparu. Trzeba więc pamiętać, by wyrzucić z niej resztki yerby, dokładnie opłukać i dobrze wysuszyć po każdym użyciu. Nie polecamy mycia naturalnej tykwy detergentami, bo może przejąć nieprzyjemny smak i aromat płynu do mycia naczyń.

Jaka jest najlepsza tykwa do yerba mate?

W zależności od tego, z której części owocu są wykonane tykwy do picia yerby, mogą przybierać różne kształty. Najbardziej popularne są argentyńskie tykwy, wykonywane ze spodniej części owocu, przypominające kształtem bombkę - pękate w dolnej części i zwężające się ku wylotowi. Duża tykwa do yerba mate, postawiona na grubej nóżce i zakończona szerokim kołnierzem, to cuia. W takim naczynku pije się świeżą, jasnozieloną, mocno pylastą yerba mate chimarrão w Brazylii. Podobnie jak cuie, z górnej części owocu wykonywane są tykwy zwane porongo - są dodatkowo wyposażone w charakterystyczne, metalowe nóżki. Z obciętego boku płaskiego owocu powstają z kolei gallety - niewielkie naczynka popularne w Brazylii i Argentynie.

Naprzeciw tradycji - tykwa ceramiczna do yerba mate

Naczynko do yerba mate wykonane z naturalnej tykwy ma swój urok i sprawia, że picie w nim naparu staje się na swój sposób magiczne. Zaprawieni mateiści doceniają ich organiczny charakter i rustykalny styl. Tego typu naczynka wymagają jednak trochę zaangażowania. Nie jest to raczej odpowiedni typ matero dla zapominalskich, którzy lubią zostawić resztki mokrego suszu na następny dzień, a czasem nawet na dłużej. Z rozwiązaniem przychodzi tykwa ceramiczna! Jest znacznie łatwiejsza w konserwacji - można ją bez obaw umyć wraz z innymi naczyniami w zmywarce, przy użyciu detergentów. Nie spleśnieje pod wpływem wilgoci, więc nic się nie stanie, gdy zostaną w niej resztki yerby przez kilka dni (choć tego nie polecamy! 😃) i nie wymaga curado przed pierwszym użyciem. Na dodatek jest znacznie tańsza i dostępna w wielu wzorach i kolorach. To świetna opcja szczególnie dla początkujących miłośników yerba mate!

Tykwa - co jeszcze można z niej zrobić?

Jak już wspomnieliśmy, młode owoce tykwy w wielu krajach znajdują zastosowanie w kuchni, stając się składnikiem potraw. W medycynie ludowej owoce, liście i nasiona wykorzystywano jako środek przeczyszczający, przeciwko robakom czy lekarstwo zwalczające migrenę. Gruba skorupa, jaka powstaje z wysuszonej, zdrewniałej kalebasy sprawia, że owoc tykwy znajduje też szerokie zastosowanie użytkowe. Twarde, wydrążone kalebasy wykorzystuje się jako naczynia - miski, talerze, kubki, łyżki lub pojemniki do przechowywania oraz transportu wody i żywności. W wielu krajach powszechne są instrumenty wykonane z kalebasy. W przypadku pochodzącej z Afryki marimby owalne skorupy służą za pudła rezonansowe. Podobnie duże kalebasy wykorzystywane są w instrumencie zwanym veena, pochodzącym z Indii. Okrągłe skorupy tykwy sprawdzają się także jako element różnego rodzaju instrumentów szarpanych lub smyczkowych, przypominających lutnię, popularnych zarówno w Afryce, jak i w Indiach. Ze zdrewniałego owocu tykwy niekiedy wykonuje się element berimbau - instrumentu, który jest nieodłącznym elementem brazylijskiej sztuki walki capoeira. Wypełnione drobnymi kamykami lub ziarnami kalebasy sprawdzają się jako grzechotki czy marakasy. Te typowe dla Ameryki Łacińskiej grzechotki zaliczają się do flagowego instrumentarium w muzyce kolumbijskiej i kubańskiej. Tykwa jest jednym z tradycyjnych materiałów, z jakich wykonuje się charakterystyczne, szerokie kapelusze na Filipinach. Chińscy lekarze nosili dawniej lekarstwa w charakterystycznych naczyniach wykonanych z tykwy. Ze zdrewniałego owocu wykonywano również popularne w Afryce Południowej fajki. Wreszcie, może mniej praktyczne, lecz jakże ważne dla kultury ludowej zastosowanie: sztuka. Finezyjnie zdobione przez tubylców tykwy świadczą o bogatym folklorze zamieszkujących tropiki ludów.

Źródła informacji:

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Tykwa
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Tykwa_pospolita
• https://en.wikipedia.org/wiki/Gourd
• https://en.wikipedia.org/wiki/Calabash
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzbaniwo_kalebasowe