Matcha - tajemniczy proszek, który zrewolucjonizował świat zielonej herbaty

Japończycy poznali i pokochali ją tysiące lat temu. Teraz staje się coraz bardziej popularna także w innych częściach świata. Choć specjalizujemy się w temacie południowoamerykańskiej yerba mate, dziś przyjrzymy się wyjątkowej odmianie zielonej herbaty. Matcha – co to takiego, czym się wyróżnia i czy może być konkurencją dla yerby? Sprawdźmy to!

Spis treści:

1. Matcha – wyjątkowa herbata w proszku
2. Najzdrowsza odmiana zielonej herbaty. Matcha – jakie ma właściwości?
3. Jaki smak ma matcha?
4. Matcha – jak zrobić ją w „domowych” warunkach?
5. Yerba mate czy matcha?

Matcha – wyjątkowa herbata w proszku

Herbata jest jednym z najczęściej spożywanych napojów na całym świecie, zaraz po wodzie. Szacuje się, że istnieje około 1500 odmian herbaty – wszystkie pochodzą od jednej rośliny, o łacińskiej nazwie Camellia sinensis. Różnice w smaku, aromacie, kolorze liści i powstającego z nich naparu oraz właściwości, jakie wykazują wynikają ze sposobu uprawy, obróbki i stopnia utlenienia. Jednym z najpopularniejszych gatunków jest herbata zielona, a wśród jej odmian szczególnie wyróżnia się jedna – matcha.

Magiczny, zielony proszek – matcha. Co to takiego?

Matcha, to wysokiej jakości zielona herbata o odmianie tencha, która po wysuszeniu mielona jest na bardzo drobny proszek. Wyjątkowy jest już proces jej obróbki. Powstaje z młodych, świeżych listków krzewu herbacianego. Około miesiąca przed planowanym zbiorem krzewy osłaniane są przed promieniami słońca za pomocą specjalnych, bambusowych mat. Spowalnia to proces wzrostu i intensyfikuje produkcję aminokwasów, chlorofilu i l-teaniny. Ma to w dalszej perspektywie ogromny wpływ na smak, aromat i właściwości naparu. Zmienia się też barwa liści – stają się jaśniejsze, intensywnie zielone. Po zbiorze i uważnej selekcji, liście herbaty poddaje się działaniu pary wodnej, co hamuje proces utleniania, a następnie liście są suszone i ścierane przy pomocy kamiennych żaren na proszek o bardzo drobnej, jedwabistej strukturze. Sproszkowana matcha wygląda jak jaskrawozielona mąka.

Zielona matcha – ważny element japońskiej kultury

Choć oryginalnie pochodzi z Chin, to szczególne miejsce zajęła w kulturze i tradycji Japonii. Już w I wieku Chińczycy wymyślili metodę obróbki zielonej herbaty, polegającą na prażeniu, a następnie mieleniu liści i formowaniu tak powstałego proszku w kostki. Znacznie ułatwiało to przechowywanie, transport i handel herbatą. Na początku XII wieku buddyjscy mnisi opracowali zasady ceremonii parzenia herbaty, a pod koniec tego samego tysiąclecia sprowadzili sproszkowaną zieloną herbatę wraz z kodeksem jej parzenia do Japonii. Matcha podbiła serca Japończyków. Ceremonia parzenia herbaty, nazywana w języku japońskim cha-no-yu (dosłownie: „gorąca woda na herbatę"), ma w Kraju Kwitnącej Wiśni wymiar społeczny i filozoficzny. Początkowo łączono ją z medytacją, później stała się elementem wystawnych przyjęć organizowanych przez najważniejszych ludzi w społeczeństwie. Wreszcie ceremonia parzenia herbaty została maksymalnie uproszczona. Cechuje się stoicką wręcz prostotą i spokojem, w duchu filozofii zen. Odrzucono wszystkie zbędne elementy w postaci bogatych dekoracji, kosztownych utensyliów i hucznego biesiadowania. Dziś rytuał parzenia herbaty to okazja do spotkania, pogłębienia erudycji i podtrzymania tradycji. Podczas ceremonii bardzo ważne jest trzymanie się ściśle określonych zasad. Istotne jest miejsce, w którym się odbywa, otoczenie budynku i wystrój w jego wnętrzu. Ważne są stroje, gesty, muzyka, tematy rozmów i potrawy, które towarzyszą parzeniu i piciu herbaty. Do parzenia matchy używa się specjalnych narzędzi, wśród których podstawą jest chawan, czyli niewielka czarka, w której przyrządza się herbatę i chasen – bambusowa miotełka, służąca do „roztrzepania” herbaty w naczynku.

Najzdrowsza odmiana zielonej herbaty. Matcha – jakie ma właściwości?

Chociaż matcha jest jedną z odmian zielonej herbaty, to zdecydowanie wyróżnia się na tle innych jej rodzajów. Jest bardzo bogata w wartościowe składniki – badania naukowe dowiodły, że jest ich więcej niż w innych gatunkach herbaty. Matcha zawiera dużą ilość przeciwutleniaczy, które zwalczają wolne rodniki, a tym samym przyczyniają się do zmniejszenia stresu oksydacyjnego, spowolnienia procesu starzenia się organizmu i powstawania komórek nowotworowych. Zawarte w matchy katechiny, kwasy fenolowe i inne polifenole wykazują również działanie przeciwzapalne i kardioprotekcyjne, a także przyczyniają się do obniżenia poziomu glukozy we krwi, rozjaśniają umysł i poprawiają funkcje poznawcze. Sproszkowana zielona herbata zawiera kofeinę, na dodatek jest jej więcej niż w kawie! Matcha wykazuje więc właściwości pobudzające, wspomaga koncentrację i usuwa uczucie zmęczenia. Jej działanie różni się jednak od działania kawy. Oprócz kofeiny matcha zawiera również l-teaninę, która wspiera pracę mózgu, redukuje stres i pomaga się zrelaksować. L-teanina łagodzi zatem działanie kofeiny, sprawia, że efekt pobudzenia jest mniej gwałtowny i bardziej harmonijny. Matcha to także bogate źródło witaminy E, która jest silnym przeciwutleniaczem i witaminy C, która wspiera pracę układu immunologicznego organizmu. Regularne picie matchy doskonale wpływa na kondycję organizmu i samopoczucie!

Herbata matcha – czy są jakieś przeciwwskazania?

Jak to się mówi, co za dużo, to niezdrowo. Matcha sama w sobie nie jest szkodliwa i nie wywołuje skutków ubocznych, ale zawiera kofeinę, której spożywanie w nadmiernych ilościach może powodować rozdrażnienie, bezsenność czy nadmierne pobudzenie. Napojów z kofeiną nie powinny pić kobiety w ciąży i karmiące piersią, małe dzieci i osoby cierpiące na choroby serca. Ostrożne w piciu matchy powinny być także osoby cierpiące na anemię – zielona herbata może zaburzać przyswajanie żelaza.

Jak smakuje matcha?

W ciągu ostatniej dekady matcha podbiła serca miłośników herbaty już nie tylko w Japonii, ale na całym świecie. To prawdziwy, herbaciany fenomen, a na jej popularność składają się liczne właściwości zdrowotne, szerokie możliwości zastosowania i wyjątkowy smak. Matcha przypomina w smaku zwykłą zieloną herbatę, ale jest bardziej intensywna i wyrazista, wielowymiarowa i niejednoznaczna. Pojawiają się nuty ziemiste, roślinne i morskie, czasem wyczuwalny jest lekko orzechowy, słodkawy posmak, a nawet pikantne zakończenie, określane terminem umami. Aby jak najdłużej zachować właściwości i walory matchy, ważne jest odpowiednie jej przechowywanie. Powinno się trzymać ją w ciemnym i chłodnym miejscu (a nawet w lodówce), w szczelnym opakowaniu, które ochroni zielony proszek przed zwietrzeniem i wilgocią. Dobrą opcją jest przechowywanie matchy w puszce.

Pod względem jakości wyróżnia się dwa typy herbaty matcha – ceremonialną i kulinarną. Ceremonialna matcha odznacza się wysoką jakością, a co za tym idzie, jest bardziej wartościowa pod względem właściwości i smaku. Jak sama nazwa wskazuje, wykorzystywana jest podczas ceremonii parzenia herbaty. Matcha kulinarna jest nieco niższej jakości i wykorzystywana jest w kuchni, jako barwnik i składnik potraw wprowadzający wyjątkowe, oryginalne nuty smakowe. Szczególnie w Azji popularne są potrawy z dodatkiem matchy – makarony soba, ciastka i lody. Furorę na całym świecie robi napój matcha latte, czyli matcha z dodatkiem mleka. Sproszkowaną zieloną herbatę dodaje się do wypieków, serników, smoothie, słodyczy i wytrawnych potraw – możliwości są niezliczone!

Matcha – jak zrobić ją w „domowych” warunkach?

Jak wspomnieliśmy na początku wpisu, matcha jest elementem japońskiej tradycji i kultury, przygotowuje się ją i pije według ściśle określonych zasad ceremonii. Wiadomo, że przygotowując ją w domu, nie ubierzemy ceremonialnego kimono i nie będziemy pić herbaty siedząc na tradycyjnym tatami. Jeśli zależy nam na zachowaniu choć odrobiny tradycji, możemy zaopatrzyć się w specjalną czarkę i miotełkę, jednak również bez nich możliwe jest przygotowanie pysznego i wartościowego naparu.

Jak zaparzyć matchę?

1. Do naczynka (specjalnej czarki lub zwykłej filiżanki) wsyp jedną płaską łyżeczkę sproszkowanej herbaty.
2. Wlej około 150 ml gorącej wody – optymalna temperatura to około 70-80 °C.
3. „Ubijaj” herbatę energicznie przez około 30 sekund bambusową miotełką, aż do uzyskania jednolitej, spienionej konsystencji. Jeśli nie posiadasz miotełki, możesz zastąpić ją spieniaczem do mleka lub widelczykiem.

Matcha a yerba. Co wybrać?

Yerba mate i matcha mają ze sobą wiele wspólnego, ale też różnią się pod wieloma względami. Zaczynając od tego, że pochodzą od dwóch zupełnie różnych roślin, które występują w zupełnie innych częściach świata, różni się sposób ich uprawy i obróbki, metoda parzenia, sposób picia, konsystencja, smak i walory aromatyczne. Z drugiej strony, obydwa napary są bardzo smaczne i zdrowe, wykazują wiele pozytywnych właściwości, które częściowo się pokrywają i zawierają kofeinę, co sprawia, że zarówno yerba, jak i matcha mogą stanowić alternatywę dla kawy. Najważniejsze cechy matchy i yerba mate postaraliśmy się zebrać i porównać w poniższej tabeli:

	Yerba mate	Matcha
Roślina, od której pochodzi	ostrokrzew paragwajski (łac. Ilex paraguariensis)	herbata chińska (łac. Camellia sinensis)
Skąd pochodzi	Ameryka Południowa (Paragwaj, Argentyna, Brazylia i Urugwaj)	Chiny / Japonia
Metoda uprawy i obróbki	liście ostrokrzewu są zbierane, suszone (za pomocą ognia i dymu lub ciepłego powietrza) i mielone na drobniejsze kawałki, w klasycznej wersji do paczki trafiają kawałki listków i gałązek oraz pył	przed zbiorem krzewy herbaty są osłaniane przed promieniami słońca, po zbiorze są poddawane działaniu pary wodnej, suszone, i mielone na bardzo drobny proszek
Smak i aromat naparu	wyrazisty i intensywny, trawiasty, nieco cierpki, wyczuwalna jest goryczka, ma dymny posmak i aromat (w przypadku yerby suszonej przy pomocy dymu i ognia)	intensywny i wyrazisty, wyczuwalne nuty ziemiste, roślinne i morskie, lekko orzechowy, słodkawy posmak i pikantne zakończenie – umami
Zawartość kofeiny	około 19-44 mg/g	około 25-175 mg/g
Zawartość l-teaniny	nie zawiera	zawiera
Zawartość antyoksydantów	obfita w przeciwutleniacze, wśród których najważniejszy jest kwas chlorogenowy	obfita w przeciwutleniacze, wśród których najważniejszy jest galusan epigallokatechiny (EGCG)
Zawartość witamin i minerałów	zawiera witaminy A, B (B1, B2 i B6), C i E oraz minerały, m.in: potas, żelazo, magnez, wapń, cynk, fosfor, krzem	zawiera witaminę C i E oraz minerały: sód, potas, magnez, fosfor, żelazo, cynk, miedź

Choć zdecydowanie różnią się formą i wrażeniami smakowymi, to w gruncie rzeczy matcha i yerba mate mają podobne zalety, dlatego wybór pomiędzy jednym a drugim napojem może być trudny. Matcha może być dobrym rozwiązaniem dla osób, które nie są przyzwyczajone do wyrazistego charakteru yerby – gorzkiego smaku i mocnego pobudzenia. Polecamy spróbować zarówno jednego, jak i drugiego naparu, aby wyrobić sobie własną opinię – yerbę, a takżę matchę kupicie w naszym sklepie!

Źródła informacji:

1. Wikipedia: Matcha, Yerba mate, Japońska ceremonia picia herbaty.
2. J. Kochman, K. Jakubczyk, J. Antoniewicz, H. Mruk, K. Janda, Health Benefits and Chemical Composition of Matcha Green Tea: A Review, Catechins in Human Health, 2020.
3. T. Koláčková, K. Kolofiková, I. Sytařová, L. Snopek, D. Sumczynski, J. Orsavová, Matcha Tea: Analysis of Nutritional Composition, Phenolics and Antioxidant Activity, Plant Foods for Human Nutrition, 2020.
4. D. H. Markowicz Bastos, D. Moura de Oliveira, R. Lobato, T. Matsumoto, P. de Oliveira Carvalho, M. Lima Ribeiro, Yerba maté: Pharmacological Properties, Research and Biotechnology, Medicinal and Aromatic Plant Science and Biotechnology, 2007.
5. C. I. Heck, E. G. De Mejia, Yerba Mate Tea (Ilex paraguariensis): A Comprehensive Review on Chemistry, Health Implications, and Technological Considerations, Journal of Food Science, 2007.
6. A. Gawron-Gzella, J. Chanaj-Kaczmarek, J. Cielecka-Piontek, Yerba Mate – A Long but Current History, Nutrients, 2021.
7. Standard Tables of Food Composition in Japan - 2015 - (Seventh Revised Edition), fao.org, 2022.
8. E. Kowalska, Matcha. Kofeina, katechiny i inne składniki popularnego napoju, dietetycy. org, 2022.